رخشنده اعتصامی معروف به پروین اعتصامی زاده 25 اسفند 1285 در تبریز و در گذشته 15 فروردین 1320 در تهران ، شاعر ایرانی است که به عنوان " مشهور ترین شاعر زن ایرانی " از او یاد شده است.

پدر وی یوسف اعتصامی ، از شاعران و مترجمان عصر خود بود که در شکل گیری زندگی هنری پروین و کشف استعداد ها ، و ذوق و گرایش وی به سرودن شعر نقش مهمی داشت.پروین از کودکی با مشروطه خواهان و چهره های فرهنگی آشنا شد و ادبیات را در کنار پدر و از استادانی چون دهخدا و ملک الشعرای بهار آموخت.

در دوران کودکی ، زبان های فارسی و عربی و انگلیسی را زیر نظر پدرش در منزل آموخت و پس از آن به مدرسه آمریکایی ایران کلیسا رفت و در سال 1303 تحصیلاتش را در آنجا به پایان رسانید

او در تمام سال های تحصیلش از دانش آموزان ممتاز بود و حتی مدتی در همان مدرسه به تدریس زبان و ادبیات انگلیسی پرداخت.

او همزمان با تحصیل شعر هم میسرود.پروین شعرهایش را در حضور شاعران و دانشمندانی مانند علی اکبر دهخدا ، ملک الشعرای بهار ، عباس اقبال آشتیانی ، سعید نفیسی و نصرالله تقوی که از دوستان یوسف اعتصامی بودند و بعضی اوقات به خانه او می آمدند ، میخواند و مورد تشویق آنان قرار میگرفت.

پروین اعتصامی در 19 تیر ماه 1313 با پسر عموی پدرش "فضل الله اعتصامی" ازدواج کرد و چهار ماه پس لز عقد و ازدواج به همراه همسرش برای زندگی به کرمانشاه رفت.

همسر پروین از افسران شهربانی و هنگام ازدواج با او رئیس شهربانی در کرمانشاه بود. پروین پس از تقریبا دو ماه زندگی با همسرش به خانه پدرش بازگشت و 9 ماه بعد در 14 مرداد 1314 لز وی جدا شد.

ابوالفاتح اعتصامی برادر پروین علت جدایی پروین اعتصامی از همسرش را اختلافات روحی و اخلاقی پروین با همسرش و ناسازگاری روحیه نظامی همسر با روح لطیف و آزاد پروین دانسته است.

پروین بعد از جدایی و پس از نخستین چاپ دیوان اشعارش ، در زمانی که عیسی صدیق بر دانشسرای عالی ریاست داشت، به عنوان مدیر کتابخانه آن از خرداد ماه 1315 مشغول به کار شد. علت کار این بود که پروین فضای دانشسرای عالی و کتابخانه آنرا با روحیه خود سازگارتر میدانست.

نظم و ترتیب پروین در کتابخانه زبان زد دانشجویان و استادان بود. علاوه بر این پروین بر پشت جلد برخی کتاب ها اظهار نظر هایی مینوشت که شاید هنوز باقی باشد ، البته آن کتاب ها به کتابخانه ادبیات دانشگاه تهران منتقل شده اند.

اما انزوا طلبی پروین باعث شد او به کار خود در دانشسرای عالی ادامه ندهد و پس از 9 ماه و از آغاز سال 1316 هجری شمسی به کار خود در آنجا پایان دهد.

                                                                                             بازدید محمدرضا پهلوی در دوران ولیعهدی از کتابخانه دانشسرای عالی در سال ۱۳۱۶. سمت راست، پروین اعتصامی

مضامین و معانی اشعار پروین توصیف کننده دلبستگی عمیق وی به پدر ، استعداد و شوق فراوان او به آموختن دانش ، روحیه ظلم ستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران و حمایت و ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستم دیدگان است. اشعار پروین اغلب از حوادث و اتفاقات شخصی و اجتماعی خالی اند.

در میان اشعار او شعری وجود ندارد که با کمک آن بتوان صراحتا شخص شاعر را شناخت. شعر پروین از دیدگاه طرز بیان مفاهیم و معانی ، بیشتر بصورت «مناظره» و « سوال و جواب » است. در دیوان او بیش از هفتاد نمونه مناظره آمده که وی را از این لحاظ در میان شاعران فارسی برجسته ساخته است. این مناظره ها نه تنها میان انسان ها و جانوران و گیاهان ، بلکه میان انواع اشیا از قبیل سوزن و نخ نیز اتفاق می افتد.

پروین در بیان مقاصد خود از هنر های شخصیت بخشی و تخیل و تمثیل ، باشیوایی کم نظیری استفاده بسیار کرده است.

در زمان حیات پروین اعتصامی ، دولت به دانشمندان ، علما و بزرگان علیم و ادب ، مدال های لیاقت یا نشان های دولتی اعطا میکرد ، مدالی که نشانه سپاسو احترام دولت از خدمات علمی و فرهنگی فرد مورد نظر است. و سپس دولت آن ها را در مراسمی خاص مورد قدر دانی قرار میداد.

 در سال 1315 ، مدال درجه 3 لیاقت به پروین داده شد ولی او این مدال را قبول نکرد. او حتی پیشنهاد رضا شاه را برای تدریس ملکه و ولیعهد نپذیرفت زیرا به گفته خودش ، اعتقاداتش درمورد ایستادگی در برابر استبداد ، به او اجازه نمیداد در چنین مکان های حاضر شود.

او پس از رد کردن مدال لیاقت ، شعر « صاعقه ما ستم اغنیاست» را سرود.

مرگ پدر پروین در دی ماه 1316 در سن 63 سالگی او را مدتی از کار ادبی اش بازداشت. پروین پس از مرگ پدرش بسیار منزوی شد و تنها مکاتباتی یا سرور مه کامه محصص لاهیجانی و رفت و آمد های اندکی با سیمین بهبهانی داشت . در آن زمان از طرف وزارت معارف از پروین درخواست شد که بمناسبت « هفتصدمین سال تصنیف گلیتان و بوستان » قطعه ای در ستایش مقام سعدی بسراید. هرچند عبدالحسن زرین کوب این دوران زندگی پروین را « دوران تخلی و حسرت» توصیف کرده است.

دوران زندگی پروین با صدور فرمان مشروطیت ، فروپاشی حکومت قاجار، بر تخت نشستن رضا شاه و استبداد بیست ساله او و جنگ جهانی اول همراه بود که تمامی این رویداد ها باعث آگاه شدن پروین به مسائل روزگار خود و حساس شدن او به این رویداد ها شد.

پروین در دورانی زندگی میکرد که هر دو یا سه سال تحولی سیاسی رخ میداد. به علت کمبود روزنامه و دیگر وسایل ارتباط جمعی در آن زمان ، تنها راه آشنایی پروین با مسائل سیاسی ، پدرش بود . شعر پروین شامل مسائلی چون ظلم ستیزی ، عدالت خواهی و آرمان خواهی است.               

                                                                                                                   نقش ادبیات غرب

 در مورد نقش ادبیات غرب ، مهمتر از همه پیروی پروین از سروده های شاعران آمریکایی ، انگلیسی و فرانسوی مانند هراشیو اسمیت ، لافونتن ، آرتور بریزبان و ازوپ است.بیشتر این سروده ها ، سروده هایی بودند که بوسیله یوسف اعتصامی ترجمه میشدند و در مجله بهار چاپ میشدند.برای نمونه پروین با مطالعه شعر هایی چون « به یک مومیایی» « خروس و مروارید » « زنجره و مورچه» « نغمه پیراهن» تصمیم گرفت که با تقلید از برخی از آنها شعر دیگری بسراید.

به عنوان نمونه ، شعر « یاد اوران» پروین ، اقتباسی از یک قطعه معروف هراشیو اسمیت است که در اصلآ آنرا پدرش ، از فرانسوی به فارسی ترجمه و منتشر کرده بود. شعر « ژوئیه خدا» با الهام از مقاله « عزم و نشاط عنکبوت» اثر آرتور بریزبان نویسنده آمریکایی پدید آمده است.

                                                                                                                           نقد اشعار پروین                                   

بطور کلی نقد هایی که اشعار پروین دریافت کرده اند مثبت هستند. از پروین به عنوان « مشهور ترین شاعر زن ایران» یاد میشود. در دو سه دهه اول پس از مرگ پروین او و اشعارش چندان مورد علاقه روشنفکران و نوپردازان نبودند. علی اصغر دادبه مینویسد که تعداد بسیار زیادی از منتقدان ادبی ، پروین را شاعری بزرگ میدانند و اورا با شاعران تراز اول ایران مقایسه میکنند. حداد عادل در مقاله خود ، نصر الله تقوی را یکی از منتقدان معرفی میکند که پروین را با شاعران تراز اول مقایسه میکنند.

ملک الشعرای بهار دیوان او را « گلدسته ای از ازهار نو شکفته» توصیف میکند.

محمد قزوینی پروین را « رابعه دهر» و « ملکه النسا الشواعر» توصیف میکند و قصاید او را با قصاید ناصر خسرو برابر میداند.

ملک الشعرای بهار دیوان او را « گلدسته ای از ازهار نو شکفته» توصیف میکند.

محمد قزوینی پروین را « رابعه دهر» و « ملکه النسا الشواعر» توصیف میکند و قصاید او را با قصاید ناصر خسرو برابر میداند.

نادر نادرپور پروین را نخستین زنی میداند که بهمعنای واقعی شاعر بوده است. محمدعلی جمال زاده، شعر اورا از لحاظ استقلال و اصالت از حافظ و صائب تبریزی بهتر میداند. محمدعلی اسلامی ندوشین نیز پروین را بزرگترین شاعر زن در ادبیات فارسی میداند.

غلامحسین یوسفی ، عبدالحسن زرین کوب، و سعید نفیسی پروین را شاعری ارجمند و بلندمرتبه دانسته اند. محمدرضا شفیعی کدکنی در کتاب چراغ و آینه ، پروین را شاعری با شیوه خاص خود و اورا « مستقل ترین شاعر دوره فارسی پس از مشروعیت» میداند. او همچنین معنی و مضمون شعر های پروین را دارای تازگی میداند و از نظر او همین ویژگی، اورا به مستقل ترین شاعر مکتب قدیم شعر فارسی در قرن اخیر تبدیل کرده است.

کدکنی قالب قطعه های پروین را بازگشت نقش تاریخی ازدست رفته در دوره سلجوقی و شعر او را « شعر خرد و عاطفه» میداند. علاوه بر این ، کدکنی ظهور پروین را در شعر پس از دوران مشروطیت ، « یک واقعه بزرگ ادبی» توصیف میکند.

او شاعر هم دوره پروین یا حتی مسن تر از او را متاثر از شعر های پروین میداند ، به عنوان نمونه کدکنی شعر های سال های 1306-1316 نیما یوشیج مانند شعر های «خروس ساده»«کرم ابریشم»«کچپی»«خروس و بوقلمون»«پرنده منزوی»و «دود » را تاثیر پذیرفته از شعر های پروین میداند.

پروین اعتصامی در فروردین 1320 به بیماری حصبه مبتلا شد. این در زمانی بود که برادر وی ، ابوالفاتح اعتصامی ، دیوان او را برای دومین چاپ آماده میکرد. اما وخیم بودن وضعیت پروین باعث میشود که او در 3 فروردین در بیمارستان بستری شود. گفته شده سهل انگاری پزشک او در معالجه پروین سبب مرگ او شده است ، زیرا در شب 14 فروردین وضعیت پروین بسیار وخیم میشود. خانواده او کالسکه ای به دنبال پزشک معالجش میفرستند اما او نمی آید. سر انجام پروین اعتصامی در تاریخ 15 فروردین 1320 در سن 34 سالگی در تهران درگذشت و در حرم فاطمه معصومه در قم در آرامگاه خانوادگی به خاک سپرده شد . او در هنگام مرگ ، در آغوش مادرش ، جان سپرد.

پس از مرگش ، قطعه ای با عنوان « این قطعه را برای سنگ مزار خودم سروده ام» از او یافتند که مشخص نیست او چه زمان برای سنگ مزار خود سروده بود، که آنرا بر سنگ مزارش نقش کردند.

پس از مرگ پروین ، مراسم رسمی دولتی به مناسبت بزرگداشت برگزار نشد. مدیر کانون زنان ایران، به دلیل برخی مسائل سیاسی، از برگزاری مجلس یادبود برای پروین در آن کانون خودداری کرد. از پاسخ محرمانه فرمانداری قم در تاریخ 18 فروردین 1320 به تلگراف وزارت کشور در باب « موضوع حمل جنازه دختر اعتصام الملک» به روشنی میتوان دریافت که دستگاه امنیتی رضاشاه نسبت به او حساسیت داشته است. این حساسیت میتواند ریشه در رد کردن نشان لیاقت توسط پروین باشد. اما بعد از برکناری رضاشاه از قدرت و به حکومت رسیدن محمدرضا شاه ، دوستان و علاقه مندان پروین به مناسبت نخستین سالگرد مرگ او در فروردین 1321 مجلس یادبودی برای وی برپا کردند و با سرودن اشعار نسبت به سکوت و بی مهری دوران استبداد در حق پروین واکنش نشان دادند.